جمعیت کهن‌سال ایران در دهه‌های آینده به سرعت افزایش خواهد یافت و هم‌زمان، تمرکز شدید سالمندان در پایین‌ترین دهک‌های درآمدی، تهدیدی جدی برای رفاه این قشر و تاب‌آوری اقتصادی خانواده‌ها ایجاد کرده است.

وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، گفت: ناترازی صندوق‌های بازنشستگی ناشی از بهره‌وری پایین، قواعد نامتعارف بازنشستگی و پرداخت‌نشدن به‌موقع بدهی دولت به صندوق‌هاست؛ مجموعه‌ای از سیاست‌های نادرست که از سالها پیش ادامه داشته و امروز آثار آن نمایان شده است.

سازمان تامین اجتماعی ایران در حالی با بدهی‌های سنگین، کسری بودجه مزمن و جمعیت رو به پیری کشور دست‌وپنجه نرم می‌کند که پیش‌بینی‌ها از ورشکستگی فنی این نهاد تا سال ۱۴۲۰ خبر می‌دهند؛ ورشکستگی‌ای که بیش از همه نسل Y (متولدان ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۵) را در آستانه بازنشستگی به کام فقر، بی‌ثباتی و محرومیت از خدمات درمانی خواهد کشاند.

در حالی‌ که جهان با شتابی بی‌سابقه به‌ سوی هوش مصنوعی، اقتصاد دیجیتال و مشاغل نوین حرکت می‌کند، ایران به‌ دلیل موانع اقتصادی، تحریم‌ها، زیرساخت‌های ناکارآمد و مهاجرت نخبگان، در معرض خطر عقب‌ماندگی از این موج جهانی قرار دارد.

وابستگی شدید صندوق‌های بازنشستگی به بودجه عمومی در لایحه بودجه ۱۴۰۴ بار دیگر نمایان شد؛ جایی که بیش از ۶۲۱ هزار میلیارد تومان از منابع عمومی کشور صرف پرداخت تعهدات این صندوق‌ها می‌شود و فقط دو صندوق بازنشستگی کشوری و تامین اجتماعی نیروهای مسلح، ۹۲ درصد این اعتبارات را به خود اختصاص داده‌اند.

در ایران، تاریخچه صندوق‌های بازنشستگی به اوایل دهه ۱۳۴۰ برمی‌گردد که سازمان تامین اجتماعی تاسیس شد و برنامه‌هایی برای پوشش بیمه‌ای کارگران ایجاد گردید؛ این سیستم عمدتا شامل برنامه‌های مبتنی بر مزایای معین است که به کارکنان اجازه می‌دهد که پس از سال‌ها خدمت از مزایای بازنشستگی بهره‌مند شوند.

صندوق بازنشستگی سرمایه‌گذاری دولتی ژاپن (GPIF)، با دارایی‌هایی حدود ۱.۷ تریلیون دلار، بزرگ‌ترین صندوق بازنشستگی جهان به شمار می‌آید و نقش اساسی در تامین مالی دوران بازنشستگی میلیون‌ها نفر ایفا می‌کند.

وزارت دارایی نروژ، مسؤولیت کامل مدیریت صندوق بازنشستگی دولت را بر عهده دارد؛ این صندوق از دو بخش مجزا و مستقل از هم به نام «صندوق بازنشستگی دولت-گلوبال (GPFG)» و «صندوق بازنشستگی دولت-نروژ (GPFN) » تشکیل شده که مدیریت اجرایی این دو بخش، با احکام تعیین‌شده توسط وزارت دارایی، به ترتیب بر عهده بانک مرکزی نروژ و صندوق بیمه است.

یکی از مهم‌ترین عواملی که به موفقیت نظام بازنشستگی کانادا کمک کرده، استقلال صندوق‌ها از دولت تلقی می‌شود؛ این استقلال نه فقط به صندوق‌ها اجازه می‌دهد تا تحت نظارت و حمایت دولت فعالیت کنند، بلکه آن‌ها را قادر می‌سازد تا تصمیمات سرمایه‌گذاری را بر اساس اصول حاکمیت شرکتی اتخاذ کنند.

در نهایت، اگرچه چالش‌های جدی پیش روی نظام تامین اجتماعی وجود دارد اما با اتخاذ رویکردهایی جامع‌نگرانه می‌توان امید داشت که این نظام بتواند وظایف خود را بهتر انجام دهد و زمینه را برای تحقق عدالت اجتماعی فراهم آورد.